శ్రావణ పౌర్ణమి, శ్రీ వరలక్ష్మి వ్రతం, జంధ్యాల పౌర్ణమి, హయగ్రీవ జయంతి సందర్భంగా ప్రాoజలి ప్రభా ప్రతి ఒక్కరికి శుభాకాంక్షలు.
01. ఓం రజితా చల శృంగాగ్ర మధ్య స్థాయై నమో నమః
ఈ నామాన్ని విశ్లేషిస్తూ, దీని ఆధారంగా ఒక పద్యం రూపొందిస్తాను. ముందుగా నామార్ధాన్ని చూద్దాం:
🔹 నామార్థం విశ్లేషణ:
ఓం – పరబ్రహ్మ స్వరూపం
రజితా – ప్రకాశవంతమైన, నాణ్యమైన (రజతము = వెండి; కానీ ఇక్కడ దీప్తిమంతమైన అని అర్థం బలవంతం)
చల శృంగాగ్ర మధ్య స్థా – చలిత శృంగముల (అంటే కదిలే పర్వత శిఖరాల) మధ్య భాగమందు స్థితురాలై ఉన్నవారు
(ఇది కొండల మధ్యలో వెలుగు వెలిగించే శక్తిగా భావించవచ్చు)
నమో నమః – వందనం వందనం
🔹 పద్య రూపంలో:
రజిత జగత్కాంతిరెరుగు శృంగ మధ్యం
చలిత గిరీంద్ర మణిమాలికా రమ్యం
విజిత శక్తి జ్వాలామయ స్వరూపం
విజ్ఞాన హృదయ రహస్య నిలయం
🔹 పద్యార్థం:
రజిత జగత్కాంతి → వెలుగు పరచే తేజస్సుతో జగత్తును ప్రకాశింపజేసే తల్లి
శృంగ మధ్యం చలిత గిరీంద్ర → చలించే శృంగాల మధ్యన (లేదా జీవితంలో ఉత్థాన పతనాల మధ్యన)
మణిమాలికా రమ్యం → రత్నాల మాలగా అలంకారంగా వెలుగెరిగే రూపం
విజిత శక్తి జ్వాలామయ స్వరూపం → సమస్త శక్తులనూ జయించిన జ్వాలామయ తత్వం
విజ్ఞాన హృదయ రహస్య నిలయం → జ్ఞానహృదయంలో దాగిన ఆంతరిక శక్తి నిలయం
******
మాతృశ్రీ
రజతాచల సత్వరకాంతుల గన్
సృజనాచల విశ్వసమున్ విధిగన్
అజరా చల యేకమనా నిధిగన్
స్వజనామది రక్షసమభావ నిధిన్
పద్య విశ్లేషణ:
రజతాచల – వెండివలె మెరిసే పర్వతం (ఇక్కడ తల్లి దివ్యరూపాన్ని సూచిస్తుంది)
సత్వరకాంతుల గన్ – సత్వ గుణప్రకాశంతో కూడిన కాంతుల సమాహారం గలవారు
→ తల్లి శాంత స్వరూపిగా వెలుగుతుండగా, ఆ కాంతి పర్వత మజ్జిగతిగా అనిపిస్తుంది.
సృజనాచల – సృష్టిని నిలిపే ఆధారంగా నిలిచిన శక్తి
విశ్వ సమున్ విధిగన్ – విశ్వంలో నిబంధనలకు స్థానం కల్పించిన నియామక శక్తి
→ తల్లి సృష్టి కర్తగా, విధిని స్థిరపరచిన పాలకురాలిగా ఉంది.
అజరా చల – కదిలే అజరత్వం; అంటే ఆత్మాశక్తిగా శాశ్వత చైతన్యం
ఏకమన – ఏకాగ్రతగా నిత్య ధ్యానంలో లీనమై
నిధిగన్ – నిధి, సంపదగా మారిన
→ తల్లి చలించేటప్పటికీ శాశ్వతతను కలిగి ఉన్న శక్తిగా విరాజిల్లుతుంది.
స్వజన-ఆమది – తన సన్నిహితులకు (స్వజనులకు),
రక్ష – రక్షణను
సమభావ – సమత్వభావనతో
నిధిన్ – నిల్వగా ఉండే తల్లి
→ మాతృశ్రీ సమతా భావంతో రక్షణనందించే శాశ్వత ఆశ్రయంగా ఉంది.
002. ఓం హిమాచల మహావంశ పావనాయై నమః 🙏🏼
(హిమవంతుడి మహా వంశమును పవిత్రం చేసిన దేవీకి నమస్సులు)
🌸 పద్యము
హిమవత్పుత్రికల శిరోమణి శంకర మార్గమున తేజమై
సుమతిచే ప్రభావ మగు సుందర వంశము నాశ్రయించినై
జగతియందు శుభస్వరూప మౌ జాతర పావన రూపిణై
నితరము నిఖిలార్చితై నిత్యము నీవే మహేశ్వరీ!
భావము:
హిమవంతుడి కుమార్తె అయిన తల్లి, తానేగాక తన వంశాన్నీ పవిత్రం చేసిన మహాదేవి. ఆమె శివుని సతీగా జన్మించి, తపస్సు చేసి శక్తిగా మహేశ్వరిని కలసినది. ఆమె వల్లే ఆ వంశము విశ్వమునకూ ఆదర్శమయినది. అలాంటి పవిత్రమైన వంశాన్ని సాక్షాత్తూ తన ఆవిర్భావంతో మహిమను అందించిన తల్లి పరాశక్తి.
******
పద్యము.
హిమాచల మహావంశ పావనమ్మున్ తేజమై
సుమాలయ సహాయమ్ము దీవెనమ్మున్ దివ్యమై
ప్రమాణము విధానమ్ము ధర్మమూర్తి మూలమై
సమాన సకాలమ్ము సాధనమ్మున్ ఈశ్వరీ
పద్య విశ్లేషణ:
→ హిమాచల వంశమునకు పావనత్వాన్నిచ్చిన ఆమె తేజోమయురాలై ఉన్నది.సమాలయ పర్వతరాజుకి సహాయం చేసిన దివ్యశక్తిగా ఉన్నది. సకల ప్రమాణ, విధానాలకు మూలస్వరూపురాలై ధర్మమూర్తిగా ప్రకాశిస్తుంది.→ సమసమయంలో (సకాలంలో) సాధనగల ఈశ్వరీగా ఆవిడ జీవులపై అనుగ్రహం కురిపిస్తుంది.
*******
శ్రీ లక్ష్మీ సహస్రనామంలోని
003. ఓం శంకరార్ధంగ సౌందర్య శరీరాయై నమః 🙏🏼
నామార్థం:
శంకరార్ధంగ = శంకరుని (శివుని) అర్ధంగా – అర్ధనారీశ్వర స్వరూపంగా
సౌందర్య శరీరాయై = సౌందర్యానికి ప్రతీకమైన శరీరాన్ని కలిగినవారిగా
సారాంశం:
ఈ నామము అమ్మను అర్ధనారీశ్వర సౌందర్య రూపంగా వర్ణిస్తుంది. అమ్మ శంకరుని అర్ధంగా, సౌందర్యానికి సాక్షాత్కార రూపంగా ఉంటారు. శివుడికి శక్తి రూపంగా, సమపంగా నిలిచిన సౌందర్యస్వరూపిణి. ఇది పరమ తాత్విక భావన – శివశక్తుల ఏకత్వ భావనను సూచిస్తుంది.
---
పద్య రూపంలో వ్యాఖ్యానం:
శివపంక్తి సమన్వయంగా శక్తి తానె మౌనివే
శుభ రూప దివ్యలీల మంత్ర గాత్ర మోహినీ
నవ యౌవన గౌరవము నాధ పూర్ణ శోభితా
శివ కంఠ నివాసయుగ సౌందరీ లక్ష్మ్యై నమః
---
తాత్పర్యం:
శక్తి తానే శివునితో సమానంగా, అర్ధంగా నిలిచినది.
మౌనిని మోహించే దివ్యశరీర సౌందర్యముతో మెరిసే దేవి.
నవయౌవనము, లావణ్యముతో నిండిన శరీరరూపిణి.
శివుని గుండెవసితి, అర్ధంగా వెలసే లక్ష్మి స్వరూపిణి.
---
పద్యం:
శంకరార్ధంగ సౌందర్య శరీర శక్తితా మోహినీ
సంగమార్ధoగ సందర్బ భవమ్ము యుక్తితా శోభనీ
తంతుతాత్పర్య సద్బోధ గలక్ష్య రక్తితా దాహనీ
తన్మాయానంద తత్వార్ధ గసర్వ ముక్తిగా మోక్షనీ
పాద విభజన & భావన:
శివుని అర్ధంగా వెలసే, సౌందర్యశరీరిణి.
శక్తి స్వరూపిగా, మోహనమూర్తిగా ఉండే అమ్మ.
శివ-శక్తుల సంగమరూపమైన అర్ధనారీశ్వర తత్త్వాన్ని సూచిస్తుంది.
ఈ భవములో యుక్తతతో వెలసే శోభాయమానదేవి.
తంత్రవిధానాలకు తాత్పర్యంగా, సద్బోధమిచ్చే స్వరూపిణి.
ఆధ్యాత్మికతపై రుచి కలిగించు, అంతర్గత దాహాన్ని రగిలించే ఋజువైన శక్తి
తన్మాత్ర, తత్త్వజ్ఞాన రహస్యంగా ఉండే, ఆనంద తత్త్వానికి ఆధారమైన అమ్మ.
సమస్త ముక్తిని ప్రసాదించగల, మోక్షదాయిని.
సమగ్ర భావం:
శివుని అర్ధంగా వెలసిన అమ్మ, సౌందర్యానికి రూపమైనదే కాక, తంత్రజ్ఞానానికి మూలమై, జీవులకు తత్త్వబోధన చేసి, మోక్షప్రదాయినిగా నిలుస్తుంది. ఈ నామం, అమ్మలోని శివశక్తి ఏకత్వాన్ని, మాయాతీతానందాన్ని, సద్బోధశక్తిని మరియు పరమోన్నతమైన మోక్షదాతృత్వాన్ని ఘనంగా ప్రకటిస్తుంది.
*******
004. ఓం లసన్మరకత స్వచ్ఛ విగ్రహాయై నమః 🙏🏼
నామార్థం:
లసత్ = మెరవే, ప్రకాశించే,మరకత = పచ్చరత్నం (ఎమెరాల్డ్‌) స్వచ్ఛ = నిర్మలమైన, పారదర్శకమైన
విగ్రహా = శరీర స్వరూపం
👉🏼 అర్ధం:
"పచ్చ రత్నంలా మెరసే, నిర్మల స్వచ్ఛ రూపముగలవారు"
తాత్త్వికం:
ఈ నామం అమ్మ యొక్క శరీర సౌందర్యాన్ని, దివ్యకాంతిని మరియు పరిశుద్ధతను వర్ణిస్తుంది. ఆమె విగ్రహం మరకత మణిలా మెరిసే ఆకృతి. పచ్చ రంగు ఆరోగ్యానికి, శాంతికి, అభయానికి సంకేతం.
పద్యరూప వ్యాఖ్యానం:
లసన్మరకత కాంతి ప్రభామయ శుభప్రతీకమై
నిజానంద రసస్ఫూర్తి నిర్మల సత్య రూపిణీ
విశాల హృదయ స్వచ్ఛ వికాస గర్భ మోహినీ
ప్రశాంత మతి పూర్ణ స్వరూప మంగళాయై నమః
పద్యార్థ వివరణ:
– పచ్చ మణిలా మెరుస్తూ, శుభదాయక స్వరూపంగా వెలసే అమ్మ.– సత్యస్వరూపిణిగా, నిజానందాన్ని ప్రసరించే శుద్ధతాత్మిక తేజస్సుతో కూడినది.– విశాలమైన హృదయాన్ని ప్రతిబింబించే, ఆత్మ వికాసాన్ని ప్రేరేపించే మోహనమూర్తి.– ప్రశాంతతను ప్రసాదించే, పూర్ణ స్వరూప మంగళదాయిని దేవి.
******
లసన్మరకత స్వచ్ఛ విగ్ర చారితా వేదనీ
నివసన్మమతా బింబ రూప మంజులా సునీ
సరసన్మధుర స్ఫూర్తి శోభ మానసా తనీ
పరమానంద రూపాంశ పావనీ మయూరిణీ
ఇదొక అద్భుత పద్యం!
పద్యం:
లసన్మరకత స్వచ్ఛ విగ్రహా మంజులా వేదనీ
జసస్మరణత విద్య నిగ్రహా సృంజనా మోది నీ
ప్రసత్వకరుణ ముత్య సుగ్రహా సంపదా యోగినీ
తస శ్వితరుణ తృప్తి స్వ గృహా సoబ్రమా లాసినీ
పాదార్థ వివరణ:
మెరిసే మరకతమణి వంటి స్వచ్ఛమైన శరీరముతో
మృదుత్వముతో మంజుల స్వరూపముగల, వేదములను బోధించే దేవి. జయశీలతను స్మరణచేసే శక్తి, విద్యను నిలిపే సామర్థ్యవతీ. సృజనాత్మకతకు మూలమైన ఆనందదాయినీ అమ్మ. ప్రసవించు (సృష్టించు) శక్తిగా, దయామయురాలిగా ముత్యంలా వెలసే సమస్త సంపదలని సమర్ధంగా అందించగల యోగినీ.శ్వేతం -అరుణం రంగుల మేళవింపుతో శోభించు తృప్తి రూపిణి స్వగృహమనే హృదయంలో ఆనంద నృత్యం చేసే పరమేశ్వరీ.
******
ప్రకృతి గుణ లక్షణా గణకర్మయే నిత్యమున్
జీవ సహనమే విదీ క్షణక్షణము కాంతులై
*****
005. ఓం మహాతిశయ సౌందర్య లావణ్యాయై నమః
(శ్రీ లలితాయ ష్టోత్తరనామములలో 5వ నామము)
నామార్థం
అత్యంతమైన సౌందర్యం మరియు లావణ్యంతో అలరించే తల్లి.
ఆమె రూపం కేవలం బాహ్య సౌందర్యం మాత్రమే కాదు —
అది కరుణ, శాంతి, మాధుర్యం, శక్తి కలయిక.
ఆమెను దర్శించడం అనుభవం, ఆ అనుభవమే ఆనందం.
పద్యరూపం (అనుష్టుప్)
మహాతిశయ లావణ్య సౌందర్య సుగుణాలధీ
కరుణారస మాధుర్య కలశాభరణాంబికే
భవతాప వినాశాయ భక్తానామభయప్రదే
ప్రణమామి మహాలక్ష్మి శాంతిదా మంగళప్రదే
*****
మహా తిశయ సౌందర్య లావణ్య ఫలమంజరీ
మహాత్రిపుర లావణ్య తత్వార్ధ గుణసుందరీ
మహాచరిత సౌభాగ్య దాక్షిణ్య వనలాహిరీ
మహామహిళ సామర్ధ్య మాం గళ్య జయ కాలరీ
అపారమైన సౌందర్యం, లావణ్యమనే గుణాల ఫలసమూహం
మహాత్రిపురసుందరీ — లావణ్య తత్వార్ధమనే మహాగుణరాశిని కలిగిన సుందరి
మహోన్నతమైన చరిత్ర కలిగిన, సౌభాగ్యం ప్రసాదించే, దాక్షిణ్యసముద్రంలా ఉన్న తల్లి
మహామహిళ — శక్తి స్వరూపిణి,
సామర్థ్యముతో, మాంగల్యముతో, విజయమును ప్రసాదించే కాలరూపిణి
సారాంశ భావం
“ఓ మహాత్రిపురసుందరి!
నీవు అపార సౌందర్యం, లావణ్యం అనే గుణమంజరి;
లావణ్య తత్వార్ధసంపద కలిగిన సుందరి;
సౌభాగ్యం, దాక్షిణ్యం సముద్రమైనవు;
మహామహిళా! నీవు సామర్థ్యం, మాంగల్యం, విజయప్రదత్వం అన్నీ ప్రసాదించు శక్తి స్వరూపిణివి.”
*****
"006. ఓం శశాంకసేకర ప్రాణవల్లభాయై నమః"
(శ్రీలలితాసహస్రనామంలో 6వ నామం)
పదార్థం:
శశాంక – చంద్రుడు.
సేకర – ధరించినవాడు, అలంకరించినవాడు.
ప్రాణ వల్లభా – ప్రాణసమానమైన ప్రియుడు. ఇక్కడ శివుడు.
అర్థం:చంద్రకాంతిని శిరోభూషణంగా ధరించిన శివుడు ప్రాణప్రియుడైన దేవి లలిత.
వ్యాఖ్యాన పద్యం:
శశాంకకిరీట భూషణ శిరస్సు శివుని వ్రజ
ప్రశాంతహృదయ వల్లభ రమణి పరమేశ్వరి
నిశాంత చరిత మాధుర్యమురాలి సమాన సుధా
విశాల దయాసుధా సుధానిధి లలితాంబికే
******
శశాంకశేఖర ప్రాణ వల్లభా సదా విశ్వేశ్వరా
ప్రశాంత ధారణ ప్రీతి వల్లభా విభూతిశ్వేశ్వరా
విశ్రాంతి హార ప్రాప్తి వల్లభా కపాలధారేశ్వరా
ఈశాంతి ధారిగ శ్రోత్ర త్రిసూల మాహేశ్వరా
చంద్రకిరీటం ధరించిన శివుడే తన ప్రాణసమానమైన ప్రియుడు.
ఆ పరమేశ్వరుడి సదా సన్నిధిలో ఉండే లలితా మహాతల్లి —
ప్రపంచాధిపతిగా విశ్వాన్ని కాపాడుతుంది.
ఆమె మనసు ప్రశాంతతకు నిలయమై,
భక్తుల హృదయంలో శాంతి, సంతోషం నింపుతుంది.
మోక్షం అనే విశ్రాంతి హారాన్ని ప్రసాదించే తల్లి,
జ్ఞాన కపాలాన్ని ధరించిన త్రిశూలేశ్వరుని అనుగ్రహస్వరూపిణి.
*****
007. ఓం సదా పంచదశాత్మైక్య స్వరూపాయై నమః
(శ్రీలలితాసహస్రనామం — 7వ నామం)
పదార్థం:సదా — ఎల్లప్పుడూ, నిత్యం. పంచదశాత్మ — పంచదశాక్షరీ మంత్రరూపిణి (శ్రీవిద్యామంత్రంలోని 15 అక్షరాలు).
ఐక్య స్వరూపా — ఆ మంత్రం మరియు తన స్వరూపం ఏకమై ఉన్నది.
అర్థం:
ఎల్లప్పుడూ పంచదశాక్షరీ మంత్రరూపంతో ఏకరూపమైన దేవి. ఆమె పేరు, మంత్రం, రూపం, శక్తి అన్నీ విడదీయలేనివి.
భావానువాదం:
లలితా మహాతల్లి స్వరూపమే పంచదశాక్షరీ మంత్రం.
ఆ మంత్రాన్ని జపించడం అనగా అమ్మనే స్మరించడం.
మంత్రంలోని ప్రతి అక్షరం అమ్మ గుణరూపాన్ని వ్యక్తం చేస్తుంది.
భక్తుడు ఆ మంత్రాన్ని అనుసరించి ధ్యానం చేస్తే, తల్లి అనుగ్రహం ఎల్లప్పుడూ లభిస్తుంది.
భక్తి పద్యం:
సదా పంచదశా మంత్ర రూపిణి పరమేశ్వరి
అదా భక్తజనా రక్షణ పర్వమై తటస్థురి
విదా దివ్య జపా సారమై వికసిల్ల భవేశ్వరి
సదా పంచదశా మాతృకా స్వరూప ధనేశ్వరి
లలితా పరమేశ్వరి స్వరూపం పంచదశాక్షరీ మంత్రంతో ఎల్లప్పుడూ ఏకమై ఉంటుంది.
ఆ మంత్రంలోని పదిహేను అక్షరాలు — భక్తుని హృదయంలో దివ్య శక్తి రూపాలుగా వికసిస్తాయి.
మంత్ర జపం అనేది తల్లిని ప్రత్యక్షంగా స్మరించడం, ధ్యానించడం,
ఆమె గుణాలు, కరుణ, జ్ఞాన, శక్తి — అన్నింటినీ ఆవాహన చేసుకోవడమే.
భక్తుడు పంచదశాక్షరీ మంత్రంలో లీనమైతే, తల్లి కృప ఎల్లప్పుడూ అతనికి సన్నిధిగా ఉంటుంది.
సారాంశం:
“లలితా స్వరూపమే పంచదశాక్షరీ మంత్రం; మంత్రం జపం చేయడం అమ్మతో ఏకమవ్వడం.”
పంచదశాక్షరీ మంత్రం — శ్రీవిద్యామంత్రం అని కూడా పిలుస్తారు.
ఇది మూడు భాగాలుగా (కూటాలుగా) ఉంటుంది — వాగ్భవకూట, కామరాజకూట, శక్తికూట.
మొత్తం 15 అక్షరాలు.
1. వాగ్భవకూటం (మొదటి 5 అక్షరాలు)
కా ఏ ఇ ల హ్రీం
కా – కరుణామయి, జగత్తు సృష్టి కర్త.
ఏ – ఐశ్వర్యదాయిని, సర్వసంపదల నిధి.
ఇ – ఇచ్ఛాశక్తి స్వరూపిణి.
ల – లీలామయి, జగత్తును క్రీడగా సృష్టించువది.
హ్రీం – బీజాక్షరం; సృష్టి, స్థితి, లయకారిణి, మాయాశక్తి.
అర్థం: జ్ఞానం, కరుణ, ఐశ్వర్యం కలిగిన సృష్టికర్త తల్లి.
---
2. కామరాజకూటం (మధ్య 5 అక్షరాలు)
హ స క హ ల హ్రీం
హ – హంసస్వరూపిణి, పరమాత్మతత్త్వం.
స – సత్చిదానందరూపిణి.
క – కల్యాణగుణనిధి.
హ – హరప్రియ, శివానుయాయిని.
ల – లోకపాలకురాలు.
హ్రీం – మోహనశక్తి, ఆకర్షణశక్తి.
అర్థం: లోకాల రక్షకురాలు, శివప్రియ, మోహనశక్తి స్వరూపిణి.
3. శక్తికూటం (చివరి 5 అక్షరాలు)
స క ల హ్రీం
స – సర్వేశ్వరి, సర్వరక్షకురాలు.
క – కాంతిమయి, జ్యోతిర్మయి.
ల – లావణ్యరూపిణి.
హ్రీం – లయకారిణి, ముక్తిప్రదాత్రి.
అర్థం: జగత్ సంహారకరుణామయి, మోక్షప్రదాత.
మొత్తం భావార్థం:
ఈ 15 అక్షరాలు లలితా పరమేశ్వరికి చెందిన సృష్టి–స్థితి–లయ శక్తులన్నింటినీ సూచిస్తాయి.
పంచదశాక్షరీ మంత్రం జపం అంటే అమ్మను సంపూర్ణంగా ఆవాహన చేయడమే.
మంత్రంలోని ప్రతి అక్షరం అమ్మ గుణస్వరూపం, కరుణ, జ్ఞాన, శక్తుల ప్రతీక.
కారుణ్యకాంత లీలహ్రీం జగజ్జనని మాతృకా
హంసస్వరూప సత్కలహ్రీం జగద్ధారిణి మోక్షదా
సర్వేశకాంత లావహ్రీం పరమేశ్వరి శంభుప్రియే
సద్విద్యామాతృకా శ్రియే నిత్యం నమో నమః
ఇందులో:
మొదటి పాదం — వాగ్భవకూటం భావం
రెండవ పాదం — కామరాజకూటం భావం
మూడవ పాదం — శక్తికూటం భావం
చివరి పాదం — సమర్పణ, నమస్కార భావం
సదాపంచ దశాత్మైక్య సదాచక్ర భరా త్మగన్
సదా ధర్మ సుధాత్మైక్య సదానిర్వి లయాత్మగన్
సదా విశ్వ మయాత్మైక్య సదాలక్ష్య క్రియాత్మగన్
సదా సత్య దయాత్మైక్య సదా నిత్య నిరామయం
భావార్థం:
ఎల్లప్పుడూ పంచదశి (శ్రీచక్రంలోని పంచదశాక్షరీ మంత్రరూపిణి) తత్త్వంతో ఐక్యమైన
ఎల్లప్పుడూ సద్గుణధర్మరసరూపిణి అమృత స్వరూపుని ఆత్మగా గలగి,
ఎల్లప్పుడూ సృష్టి, స్థితి, లయములతో ఏకత్వం పొందిన విశ్వమయ ఆత్మతో ఐక్యమై,
ఎల్లప్పుడూ పరమసత్య–కరుణామయ స్వరూపుని ఏకరూపుడై,
నిత్యమూ నిర్మలమైన, రోగరహిత, పావనమైన స్వభావముకలిగి నచో
అమ్మ నిరంతరమ్ హృదయంలో ఉంటుంది
*****
లలితా అష్టోత్తర శతనామావళిలో 009వ నామం –
"కస్తూరి తిలకోల్లాసినీతలాయై నమః"
పద విభజన
కస్తూరి తిలకం – కస్తూరితో చేయబడిన తిలకం (లలాటంపై ఉన్న ముద్ర)
ఉల్లాసినీ – ప్రకాశంగా, ఆనందముగా, అందముగా వెలుగుతున్నది
తలాయై – తలపై (లలాటంపై)
భావం... "కస్తూరి తిలకం తో అలంకరించబడి, లలాటం ప్రకాశమానముగా ఉన్న దేవి"కి నమస్కారం.
ఇది ఆమెలోని సౌందర్యం, మంగళత, శోభలను సూచిస్తుంది.
కస్తూరి వాసన, దాని రంగు, మరియు తిలకం యొక్క ఆకృతి—all కలిపి దేవిని శోభింపజేస్తాయి.
అనుష్టుప్ చాందస్సు పద్యాలు
*కస్తూరి తిలకశ్రీమన్ లలాటం మంగళాయుతమ్
ఉల్లాసిత సుమాకాంతే భజే త్వాం లోకనాయకీమ్
భావం:
లలాటంపై కస్తూరి తిలకం తో మంగళకరంగా, ఉల్లాసంగా ప్రకాశించే సుందరీ!
లోకములను రక్షించే నిన్ను నేను భజిస్తున్నాను.
*కస్తూరితిలకశ్రీమాన్ సంపెంగ లతల్లోల్లసి
మందార మధనోచ్చహా గాంధాలపవనోళ్ళసి
సఖ్యతామదితీరుగన్ సంభవం గతి నిర్మలం
విశ్వమైనిధిగా ప్రభావంవిద్యాలయమేసుధీ
పదార్థం (భావం)
కస్తూరి తిలకశ్రీమాన్ – కస్తూరి తిలకం మహిమతో అలంకరించబడినది.
సంపెంగ లతల్లోల్లసి – సంపెంగ పువ్వుల లతల్లో ప్రకాశించే సుందర రూపం.
మందార మధనోచ్చహా – మందార పుష్ప సౌరభాన్ని మధనుడు పొందినట్లు, అమృత సుగంధాన్ని వెదజల్లే.
గాంధాలపవనోళ్ళసి – సువాసనల గాలిలో పరిమళములు వ్యాపింపజేసే.
సఖ్యతామదితీరుగన్ – భక్తులపట్ల అనురాగం, స్నేహభావం చూపించే.
సంభవం గతి నిర్మలం – పవిత్రమైన మార్గాన్ని ప్రసాదించే.
విశ్వమైనిధిగా ప్రభావం – సర్వలోకాలకు సంపదగా, శక్తిగా ఉన్న.
విద్యాలయమేసుధీ – జ్ఞానమందిరమై సత్ప్రజ్ఞను ప్రసాదించే.
*****
010. ఓం భస్మరేఖాంకితల సన్మస్తకాయై నమఃఈ నామం అర్థం: తలపై పవిత్రమైన భస్మ (విభూతి) రేఖలతో అలంకరించబడినవారికి నమస్కారం."
భస్మరేఖలతో అలంకరించబడిన తల అనేది భౌతికాభిమానాన్ని అధిగమించి శివభక్తి, ఆత్మజ్ఞానం వైపు మలుపు తిరిగిన మనస్సుకు ప్రతీక.
భస్మ రేఖల ముద్రలతో భానుముఖాంబర మెరిసి యుండి
శశ్వత శివ తత్త్వము శిరమున శోభించె సత్కిరీటమున్
విశ్వము గెలిచే విధి వినయమున్ వెలసె మహిమాన్వితిన్
అశ్వత్థ సదృశ స్థితి పరమతత్త్వైక్య మూర్తియై
ఈ పద్యంలో,
శివనుబంధమును, పాపక్షయ సంకేతమును సూచిస్తాయి.
భక్తి, జ్ఞానం, వినయమనే మహా కిరీటము.
శాశ్వతమైన, నిత్యమై నిలిచే ఆత్మతత్త్వం.
భస్మరేఖాంకిత ముద్ర ముఖాంబర మెరయగన్
సవ్య భావాంకిత శు శ్రావ్య పదాంబుజా శివా
దివ్యసేవాంకిత సుశోభిత సత్కిరీటిగన్
భవ్య వేదాంతమృత మహిమాన్విత సుధీ
సారాంశ భావం:
భస్మరేఖలతో తల ముద్రలంకృతమై, సవ్యభావంతో శ్రావ్యపదాంబుజాల కలిగిన శివస్వరూపిణి. దివ్యసేవలతో శోభించే సత్కిరీటధారిణి, వేదాంతమృత మహిమతో నిండిన సుధీ.
******
012. శరచ్ఛాంపేయ పుష్పాభ నాసికాయై నమః
పద విభజన
శరదృతువు (ఆశ్వయుజం–కార్తీకం మాసాల్లోనిది)శంపక పువ్వు వంటి కాంతిని కలిగిన
నాసికకు (ముక్కు)
నమస్కారం
శరచ్ఛంపక గంధవీచి శోభనాసికా లతా
పరిత్ప్రస్ఫుట స్వర్ణవల్లీ పావనాంశు మాధురీ
వరజ్యోతిరలంకృతాంబు వర్ణవాసినీ శివే
సురానందతరంగిణీ మమోపసీద నిత్యదా
శంపక సువాసన, శరదృతువు శోభ, నాసికా సౌందర్యం బంగారు వెలుగుతో ముద్దాడిన దివ్యరూపం. దివ్య కాంతితో సజ్జమైన అమ్మవారి రూపం.
భక్తునికి నిత్యం సంతోషం నింపే తల్లి.
శరచ్చాంపేయశోభ నాసికాయై లతామధురీ
మదోన్నోచ్ఛాయవిద్యయా సర్వపాపంబు నాశయే
తపస్సోచ్ఛాయవిశ్వమై మమోపసీద నిత్యదా
మదిచ్ఛేదాయ దుర్భరే సువర్ణవాసినీ శివే
"లతామధురీ" (సంస్కృత స్పర్శ, మాధుర్యాన్ని ఉంచుతూ)
"నాశయే" (రెండవ పాదంలో అర్థపూర్ణత, ధ్వని సమపాళీ కోసం)
"దుర్భరే" (ఆహ్వాన శైలిలో)
సర్వనామాలుగా "శివే" తో ముగింపు (లలితాసహస్రనామ పద్యప్రకారం)
******
013.. లసత్కాంచన తాటంక యుగలాయై నమః
పద్యరూపం:
లసద్‌ కాంచన తాటంక ములుగల లలిత రూపిణీ
వసుద్ధా భరణాలంకృత వర్ణవల్లభ మాధురీ
విసద్‌ ధర్మపథ స్థాపన విరాజ మంగళ మూర్తినీ
వసుదా మాతృకే భవ మమోపసీద శుభప్రదే
భావార్థం:
బంగారు తాటంకాల (కర్ణాభరణాల) జంటతో కాంతివంతముగా అలంకరించబడిన రూపముగల తల్లీ!
భూలోకమంతయూ అలంకరించిన సౌందర్యమూర్తీ!
ధర్మమార్గాన్ని స్థాపించే మంగళకర రూపమా!
భవముల నుండి విముక్తి ప్రసాదించే తల్లీ, నా వద్దకు రమ్ము.
****
లసద్కాంచన కాంతుల తాటంక ముల రూపిణీ
మానస్కాంచన వర్ణితా వేదరూప సుందరీ
గుణత్కాంచన మంగళా ధర్మార్ధ మార్గధామిణీ
నమస్వాంతర ముక్తిదా విశ్వార్ధ సర్వ రక్షిణీ
భావార్థం:
కాంతివంతమైన బంగారు తాటంకాలతో అలంకరించబడిన తల్లీ!
మనసుకు బంగారు వర్ణనగా, వేదరూప సౌందర్యమూర్తీ!
మంగళకర గుణరూపిణీ, ధర్మం–అర్థం మార్గధామిణీ!
నా అంతరంలో ముక్తి ప్రసాదించి, విశ్వహిత రక్షకురాలవు.
******
014. మణి దర్పణ సంకాశ కపోలాయై నమః
పద్యరూపం:
మణి దర్పణ శోభిత సౌమ్య కపోలా సుందరీ
తణి మాధుర్య గంభీర శీలరాజిత మూర్తికా
ధన్య మంగళ సన్నిధి ధర్మసేవ పావనీ
జనని పాహి మాంబికే జయప్రదా జగద్ధరే
భావార్థం:
రత్నదర్పణంలా మృదువుగా, కాంతివంతంగా మెరుస్తున్న రెండు కపోలములతో అలంకృతమైన తల్లీ!
సుగంధమయమైన మాధుర్యంతో, గంభీరమైన శీలసంపదతో విరాజిల్లువా!
మంగళకరమైన నీ సన్నిధి ధర్మసేవకు పావనము.
ఓ మాతా! జయాన్ని ప్రసాదించే జగత్తు ధారిణి, నన్ను రక్షించు.
*****
లసద్కాంచన కాంతుల తాటంక ముల రూపిణీ
మానస్కాంచన వర్ణితా వేదరూప సుందరీ
గుణత్కాంచన మంగళా ధర్మార్ధ మార్గధామిణీ
నమస్వాంతర ముక్తిదా విశ్వార్ధ సర్వ రక్షిణీ
భావార్థం:
కాంతివంతమైన బంగారు తాటంకాలతో అలంకరించబడిన తల్లీ!
మనసుకు బంగారు వర్ణనగా, వేదరూప సౌందర్యమూర్తీ!
మంగళకర గుణరూపిణీ, ధర్మం–అర్థం మార్గధామిణీ!
నా అంతరంలో ముక్తి ప్రసాదించి, విశ్వహిత రక్షకురాలవు.
****
015. తాంబూల పూరిత స్మేర వదనాయై నమః
తాంబూల పూరిత స్మిత వదన సఖ్య మోహినీ
కాంభోజ వదనాంబుజ సాత్విక న్మేఘ దర్శనీ
శాంభవి ధార్మిక సేవ శరణాగత రక్షిణీ
శంభో శివా మహత్త్వ సద్గుణా భవ పార్వతీ
భావార్థం:
తాంబూల రసంతో ఎర్రబడిన చిరునవ్వుతో ఆకర్షించే మోహినీ!
పద్మవదన సౌందర్యముతో, సాత్వికత్వముతో, మేఘశ్యామల సౌభాగ్యముతో ఉన్న తల్లీ!
శాంభవి! ధార్మిక సేవలో ఆనందముగా ఉండి, శరణు వచ్చిన వారిని రక్షించువా!
ఓ శంభో శివా మహత్త్వసంపన్న గుణమూర్తీ! భవపార్వతీ!
*****
పద్యరూపం:
తాంబూల రాగ శోభిత స్మిత వదన సుందరీ
కాంబోజ వదనాంబుజ కాంతి మాధుర్య మూర్తికే
కాంచన్యల సద్గుణ ధర్మసేవ పావనీ
శాంభవి భవ మాతంగీ శరణాగత రక్షిణీ
భావార్థం:
తాంబూల రసంతో ఎర్రబడిన, చిరునవ్వుతో వికసించిన ముఖముగల తల్లీ!
పద్మం లాంటి కాంతివంతమైన ముఖముతో, మాధుర్యమూర్తీ!
సద్గుణాలతో, ధర్మసేవలో పావనత్వముతో విరాజిల్లువా!
ఓ శాంభవి! ఓ మాతంగి! శరణు వచ్చిన వారిని రక్షించు.
*****
016. స్వపక్వ దాడి మీ బీజ రథనాయై నమః
"016. స్వపక్వ దాడి మీ బీజ రథనాయై నమః"
పద విభజన:
స్వయంగా పక్వమై (తనలోనే పరిపక్వమైన) దాడిమి = దానిమ్మ (pomegranate), దానిమ్మ గింజ (రక్తవర్ణ మణి పోలిక) రత్నమై ప్రకాశించే ఆమెకు
పద్యరూపం ఉదాహరణ:
స్వపక్వ భావ గాంభీర్య సుగుణ శోభిత రూపిణీ
దాడిమీ బీజ సదృశ కాంతి కపోల విరాజితా
రత్న సింహాసన నిబంధ గౌరవ మూర్తినీ
లలితే నా శిరసా నమోస్తు నిరంతరం
******
సుపక్వ దాడి మీబీజ రథనామధ్య హాసిణీ
జపత్వ పోషణాకళా సదృశ కాంతి మూర్తిణీ
నుపక్వ తీరుణాకథా యూహగౌర విరాజితా
సపక్వరుద లాలనా సర్వసుఖమ్ము భారతీ
స్వయంగా పరిపక్వతను పొందిన దానిమ్మ గింజల వలె ఎర్రటి కాంతితో మెరిసే కపోలాల సౌందర్యమూర్తి, రత్నాల మధ్యలో మెరిసే ముఖకాంతి కలిగినవారు. ఆమె చిరునవ్వు భక్త హృదయాలలో జ్ఞానోదయాన్ని కలిగిస్తుంది. జపతపో ధర్మాన్ని పోషించే మహాశక్తిగా, భక్తుల ఆధ్యాత్మిక వికాసాన్ని కాపాడుతుంది. ఇంకా పరిపక్వం కాని మనస్సులను కూడా యౌవన సౌందర్యమయిన కల్పనల ద్వారా ఆకర్షించి, మేధాశక్తి గౌరవర్ణంతో అలంకరిస్తుంది. సర్వసుఖ ప్రసాదిని, ప్రేమతో భక్తులను లాలించే జ్ఞానస్వరూపిణి భారతీదేవి.
******
017. కంబు పూగ సమచ్చా య కాంధరాయైనమః
కంబు పూగసమచ్చాయ కంధర వాణి విశ్వణీ
శంభుతత్వ కళ చ్ఛాయ సుందర విద్య సాంభవీ
బంభ పూగ కల చ్చాయ విందుగ సర్వ శార్వరీ
నంబు పూగ నమచ్చాయ నాట్యమయూరి నందిణీ
తాత్పర్యం (లలితాసహస్రనామ శైలిలో)
శంఖం వలె శుభ్రమైన, పూగల వలె సుగంధభరితమైన, సమానమైన కాంతితో కంఠసౌందర్యం కలిగినవారు. ఆ కంఠం నుండి వెలువడే మాధుర్యవాణి విశ్వాన్ని మోహింపజేస్తుంది. శివతత్వములో పుట్టి, కళాకాంతితో సుందర విద్యలలో ప్రసిద్ధురాలై, సుగంధమయ పానపు పూవుల వలె ఆనందముగా విరాజిల్లుతుంది. విశ్వాసమూర్తిగా, వందనీయ కాంతితో, నాట్యమయూరి రూపిణిగా నందాన్ని పంచే లలితాంబికే, భక్తులను తన స్వరరాగాల సుగంధంతో కాపాడుతుంది.
**:*
018. స్తూలముక్తా ఫలోదార సుహారాయై నమః — తాత్పర్యం
పెద్ద ముత్యపు ఫలంలా మెరుస్తూ, నిర్మలమైన సౌందర్యముతో కూడినవారు. ఆమె హృదయం విశాలం, దయాగుణం సమృద్ధిగా ఉంది. సుగుణములను స్నేహపూర్వకంగా పంచే స్వభావముతో, ఆభరణముల వంటి గుణకాంతితో అలంకరింపబడిన సౌమ్య స్వరూపిణి.
పద్యరూపం ఉదాహరణ
స్థూలముక్తా ఫలోధరా సుహారా కంఠవాణిగా
శూన్య ముక్తా విధోధరా సుప్రసన్న వివాదిణీ
శ్రావ్యముక్తా స్వరూపరా సుగుణ ప్రియ భూషితా
నిత్యతృప్తా వినోదిణీ చిత్తమున మనోహరీ
తాత్పర్యం (లలితాసహస్రనామ శైలిలో)
పెద్ద ముత్యపు ఫలంలాంటి నిర్మల కాంతిని హృదయంలో ధరించి, మధుర వాణి ద్వారా భక్తులను మోహింపజేసే సుహార స్వరూపిణి. చంద్రముఖ కాంతితో ప్రసన్నంగా వెలిగుతూ, జ్ఞాన వాదసభలలో తన మాధుర్యంతో విజయిని అవుతుంది. ముత్యాల్లాంటి మధుర వచనాలు పలుకుతూ, సుగుణాలను ఆభరణాలుగా ధరించి, సదా తృప్తిగా ఉండి, వినోదాన్ని పంచి, భక్తుల హృదయాలను మోహింపజేస్తుంది.
******
19. గిరీశ బద్ద మాంగల్య మంగళాయ నమః
భావం:
పార్వతీ దేవిని మంగళసూత్రంతో వివాహం చేసుకొని, శాశ్వత దాంపత్య మంగళాన్ని నెలకొల్పిన శివపరమేశ్వరునికి నమస్కారం. ఆయనే భక్తుల జీవితాల్లో శుభమంగళాన్ని ప్రసాదించువాడు.
గిరీశబద్దమంగలమ్ము గెల్పునిత్య గానుకన్
తురీపదమ్ము గమ్యమైన పూజ్య భాగ్యదాయకన్
సిరీ వినమ్ర భక్తివృంద సీఘ్రసంపదే యగున్
మరీత్రినేత్రబుద్ధితత్వ మాధ్య మంగళమ్ముగన్
భావార్థం:
పార్వతీతో మంగళసూత్ర బంధంతో ఏకమై ఉన్న గిరీశుని శుభసంబంధం సదా విజయాన్ని ప్రసాదిస్తుంది తురీయావస్థ అనే పరమాత్మ స్థితికి చేరుస్తుంది పూజకు పాత్రమైన మహాభాగ్యాన్ని అందిస్తాడు ఐశ్వర్యం, వినయంతో కూడిన భక్త జనులకు వెంటనే ఐశ్వర్యాన్ని ప్రసాదిస్తాడు త్రినేత్రుడైన శివుని జ్ఞానతత్త్వం
సర్వలోక మంగళానికి మధ్యస్థంభంగా నిలుస్తుంది
*****
20. ఓ0 పద్మపాశాంకుశలసత్కరబ్జాయై నమః 🙏🏼
నామార్ధం:
పద్మం (తామర), పాశం (దారముతో కూడిన వల), అంకుశం (ఏనుగు నియంత్రణ సాధనం) — ఇవి చేతులలో దరిస్తూ, అందంగా మెరిసే కమల సమాన హస్తాలుగల అమ్మవారికి నమస్కారం.
ఈ మూడు ఆయుధాలు మరియు పద్మం, లక్ష్మీదేవి సౌందర్యం, కరుణ, నియంత్రణ, రక్షణ అనే లక్షణాలను సూచిస్తాయి.
పద్యరూపం:
పద్మ పాశాంకుశలతో లసిత హస్తయుగలమ్మ
సద్విధి మార్గ దర్శినీ సదా శుభములిచ్చెమ్మ
మద్దుర హాస మాధురీ మనోరమ్య సౌభాగ్యదా
అద్భుతరూపిణీ జయ జయ హే మాతా పద్మాలయా
భావం:
తామర పుష్పం చేత పట్టి భక్తుని హృదయంలో శాంతి, సౌభాగ్యాన్ని నింపుతుంది. పాశం ద్వారా భక్తుని తన ప్రేమలో బంధిస్తుంది. అంకుశం ద్వారా అతని మనసులోని చెడు వికారాలను అదుపు చేస్తుంది. ఇంతటి సౌందర్యం, కరుణ, శక్తి కలిగిన తల్లికి నమస్కారం.
*****
పద్మ పాశంకుశా హస్తనీమమ్ముగన్
బ్రహ్మ పాశంధరా దర్శనీ సద్విధీ
ధర్మపాశంకధా మాధురీ రూపినీ
కర్మపాశంయుగాలాలిగన్ భాగ్యనీ
భావార్థం:
పద్మం, పాశం, అంకుశం చేత పట్టిన తల్లి, బ్రహ్మ పాశాన్ని ధరించి సత్ప్రవర్తనకు మార్గదర్శిని అవుతుంది. ధర్మపాశాన్ని ధరించి మధురరూపిణిగా నిలుస్తుంది. కర్మపాశ యుగాలను తొలగించి భక్తునికి భాగ్యాన్ని ప్రసాదిస్తుంది.
******
21. ఓం పద్మకైరవమందారసుమాలినై నమః 🙏🏼
నామార్ధం:
పద్మం (తామర), కైరవం (రాత్రివేళ వికసించే తామర), మందారం (దివ్య పుష్పం) — ఈ మూడు పుష్పాలతో అలంకరించబడిన దేవీకి నమస్కారం.
పద్యరూపం:
పద్మ కైరవ మందార మాల ధారిణీ పరమేశ్వరి
సౌందర్యలహరి సుధామయి సతత మంగళకారిణి
చంద్రకాంతి సమాన శీతలస్మితే చరాచరనాయకి
దివ్యరూపిణి జయ జయ హే భువనేశ్వరి మాతా
భావం:
తామర, కైరవ, మందార పుష్పాల మాలలతో శోభిల్లుతూ, ప్రపంచానికి శాంతి, మంగళం, సౌందర్యాన్ని అందించే తల్లి. ఆమె స్మితం చంద్రకాంతి వంటి శాంతిదాయకం.
***-*
పద్మ కైరవ సౌమ్య మాలిని మందరమ్మగు యీశ్వరీ
రద్మ మంగళ కారినీమధురాత్మ ధామయి కారినీ
విద్మటేగతి చంద్ర కాంతిగ శీతలస్మిత ధారినీ
సద్మహత్త్యము విశ్వవాహిని సఖ్యతాగుణ రూపినీ
భావార్థం:
పద్మం, కైరవం వంటి సౌమ్య పుష్పమాలతో అలంకరించబడిన మందరదేవి, మంగళాన్ని ప్రసాదించేది, మధురాత్మ స్వరూపిణి. చంద్రకాంతి వంటి శీతలమైన స్మితం కలిగిన తల్లి, విశ్వానికి ఆధారమైన మహత్తర సద్మంలో నివసించి, సఖ్యతా గుణరూపిణిగా భక్తులను అనుగ్రహిస్తుంది.
*****
22. సువర్ణకుంభయుగ్మా భసుకుచాయై న:
"సువర్ణకుంభయుగ్మా భసుకుచాయై" అనే వాక్యం లలితా సహస్రనామంలోని ఒక నామాన్ని సూచిస్తోంది.
ఇది మాతాంబ యొక్క వక్షోజాలు సువర్ణ కుంభాల వలె జతగా ఉన్నవిగా వర్ణిస్తోంది.
సువర్ణ కుంభయుగ్మఛాయ సూత్ర రూపమే యగున్
భవ్యకుంభవర్ణము వక్షజాల లోకమే యగున్
సవ్యము పోషిణీ కుచాగ్ని సాధ్యతా సహాయమేయగున్
భవామృతాకుచాగ్ని తీరు భక్తి భావమేయగున్
భావార్ధం
అమ్మవారి వక్షోజాలు బంగారు కుంభాల జంట వలె ప్రకాశమానమైన రూపాన్ని కలిగి ఉన్నాయి.
అవి లోకానికి భవ్యమైన సంపూర్ణత, ధన్యతను పంచే కుంభాల వర్ణంలో ఉన్నాయి.
అమ్మ కుచయుగ్మం పోషణమనే అగ్నిని కలిగి, సకల సాధనలకు సహాయమవుతుంది.
భవసముద్రం నుండి రక్షించు అమృతమయ కుచయుగ్మం, భక్తులలో భక్తి భావాన్ని పెంచుతుంది.
*****
సువర్ణ కుంభ యుగ్మమై సుధామృతాన్ను పొంగించున్
భవానీ కుచయుగ్మమున్ భక్త లోక పోషిణీ
జగన్నిధి జయప్రదా జ్ఞానదాయిని మంగళే
భసుర కాంతి రూపిణి భవభయాన్ని తొలగించున్
తాత్పర్యం
ఈ నామం అమ్మవారి వక్షోజాలను సువర్ణ కుంభాల వలె వర్ణిస్తోంది. కుంభం అంటే పూర్ణత, సమృద్ధి, అమృతరసం నిండిన పాత్ర. బంగారం (సువర్ణం) పవిత్రత, శోభ, సత్యాన్ని సూచిస్తుంది.
అమ్మవారి కుచయుగ్మం కేవలం సౌందర్యానికి మాత్రమే కాక, లోకానికి పోషణ, జ్ఞానం, కరుణ, ధర్మం అనే అమృతాన్ని పంచే మూలం. భక్తుల హృదయాలలో శాంతి, సౌభాగ్యం, భయనివారణ కలిగించే ఆధారం.
*****
22. సువర్ణకుంభయుగ్మా భసుకుచాయై న:
"సువర్ణకుంభయుగ్మా భసుకుచాయై" అనే వాక్యం లలితా సహస్రనామంలోని ఒక నామాన్ని సూచిస్తోంది.
ఇది మాతాంబ యొక్క వక్షోజాలు సువర్ణ కుంభాల వలె జతగా ఉన్నవిగా వర్ణిస్తోంది.
సరళ భావం
"బంగారు కుంభాల వలె జతగా ఉన్న ప్రకాశమయమైన వక్షోజములు కలవారికి నమస్కారం."
సువర్ణ కుంభయుగ్మఛాయ సూత్ర రూపమే యగున్
భవ్యకుంభవర్ణము వక్షజాల లోకమే యగున్
సవ్యము పోషిణీ కుచాగ్ని సాధ్యతా సహాయమేయగున్
భవామృతాకుచాగ్ని తీరు భక్తి భావమేయగున్
భావార్ధం
అమ్మవారి వక్షోజాలు బంగారు కుంభాల జంట వలె ప్రకాశమానమైన రూపాన్ని కలిగి ఉన్నాయి.
అవి లోకానికి భవ్యమైన సంపూర్ణత, ధన్యతను పంచే కుంభాల వర్ణంలో ఉన్నాయి.
అమ్మ కుచయుగ్మం పోషణమనే అగ్నిని కలిగి, సకల సాధనలకు సహాయమవుతుంది.
భవసముద్రం నుండి రక్షించు అమృతమయ కుచయుగ్మం, భక్తులలో భక్తి భావాన్ని పెంచుతుంది.
*****
సువర్ణ కుంభ యుగ్మమై సుధామృతాన్ను పొంగించున్
భవానీ కుచయుగ్మమున్ భక్త లోక పోషిణీ
జగన్నిధి జయప్రదా జ్ఞానదాయిని మంగళే
భసుర కాంతి రూపిణి భవభయాన్ని తొలగించున్
తాత్పర్యం
ఈ నామం అమ్మవారి వక్షోజాలను సువర్ణ కుంభాల వలె వర్ణిస్తోంది. కుంభం అంటే పూర్ణత, సమృద్ధి, అమృతరసం నిండిన పాత్ర. బంగారం (సువర్ణం) పవిత్రత, శోభ, సత్యాన్ని సూచిస్తుంది.
అమ్మవారి కుచయుగ్మం కేవలం సౌందర్యానికి మాత్రమే కాక, లోకానికి పోషణ, జ్ఞానం, కరుణ, ధర్మం అనే అమృతాన్ని పంచే మూలం. భక్తుల హృదయాలలో శాంతి, సౌభాగ్యం, భయనివారణ కలిగించే ఆధారం.
****
23. రమనీయ చతుర్బాహు సంయుక్తాయే నమః
మోహనమైన, ఆహ్లాదకరమైన, అందమయిన నాలుగు భుజములు కలిగిన అలంకరింపబడి ఉన్నవారికి / కలిగినవారికి (చతుర్థీ విభక్తి) నమస్కారం
రమనీయ రూపిణి రమ్య చతుర్బుజా
కమలాసన సన్నిది కాంతి విరాజితా
అభయాంజలి శోభిత కర ద్వయా
జగతాం జనని జయ జయ మంగళా
******
రమనీయ చతుర్భుజ రూపిణివై
కమనీయ విరాజిత కాంతిధరీ
సమరమ్ముకళాప్రసరమ్ముగనున్
విమలమ్మువిధానవినోదమయమ్
మీరు వ్రాసిన ఈ పద్యం “రమనీయ చతుర్బాహు సంయుక్తాయై” నామార్థాన్ని చాలా అందంగా ప్రతిబింబిస్తోంది.
భావం
ఆహ్లాదకరమైన నాలుగు భుజాల రూపంతో వెలిగే అమ్మవారు,
మనోహరమైన, ప్రకాశమానమైన కాంతిని ధరించినవారు,
సమరంలో ఆయుధకళా ప్రావీణ్యాన్ని ప్రదర్శిస్తూ,
నిర్మలమైన విధానాలతో లోకపోషణలో ఆనందమయురాలు.
****
24.కనకాంగద కేయూర భూషితాయై నమ:
"కనకాంగద కేయూర భూషితాయై నమః" — లలితా సహస్రనామంలోని ఈ నామం అమ్మవారి దివ్యభూషణాలను వర్ణిస్తుంది.
సరళ భావం
"బంగారు ఆంగదాలు, కేయూరాలతో అలంకరింపబడిన అమ్మవారికి నమస్కారం."
కనకాంగద కేయూర కాంతివిభా
మనికింకిణి నాదవిలాసవతీ
జగదంకణ పోషణ శక్తియుతా
భవమంకల మాతలయే నమనమ్
*****
కనకాంగదకేయురా భూషితాదివ్య మంజరీ
మణికంకణనాదవిలాసవతీప్రభావతీ
అనిమాసిద్ధిమనసై ఆశ్రితరక్షసౌర్య ణీ
క్షణక్షనమ్ము మంగళా కారక జగదాంబగా
భావం —
బంగారు ఆంగదాలు, కేయూరాలతో అలంకరింపబడి, దివ్య అలంకార సమూహముగా వెలిగే అమ్మవారు.
మణి కంకణాల నినాదం తో మాధుర్యంగా కదలుచు, ప్రభావవంతురాలు.
అనిమాది అష్టసిద్ధుల యజమానురాలు, ఆశ్రితులను రక్షించడంలో అపార శౌర్యముగలది.
ప్రతి క్షణం మంగళాన్ని కలిగించే జగదంబగా వెలుగుచున్నది.
*****
"25. బహత్సౌ వర్ణశృంగార మధ్యమాయై నమః"
మహత్తరమైన బంగారు వర్ణం కలిగిన శృంగారం (అలంకారం, ఆభరణాభరణం).
మధ్య భాగంలో, లేదా స్త్రీదేహ మధ్యంలో (నాభి ప్రదేశ్ లేదా హృదయ ప్రాంతం) కాంతిమయమైన స్వర్ణశోభ కలది.
పద్యరూప వ్యాఖ్యానం (అనుష్టుప్):
సువర్ణ శృంగార మాధుర్య విరాజిత మద్యమా ।
మణిమాల్య మణ్దితా దేవీ మమ మనసి రాజతు ॥
స్వర్ణవర్ణ శోభలాలస సుందరాంగ మాధురీ
మధ్యభాగ మణ్దహాస మాధ్యమై మమార్చనై
మణిమాల్య మణ్దితాంబ భాసురాంబ భాసురీ
మధురాననా నమో నమః మమారాధ్య లలితే
మంజీర ద్విపద (సవరించిన రూపం)
శ్రీ బృహత్సౌవర్ణ శృంగార యిష్టి,
స్వర్ణశోభ లలనా సాధ్య లాలిత్య।
శ్రీ శృతిసౌవర్ణ శ్రీశక్తి యుక్తి,
శ్రీకృపా త్యాగము శ్రీహృద్య ముక్తి॥
మహత్తరమైన బంగారు వర్ణ శృంగారాన్ని ఇష్టించువారైన అమ్మవారు. ఇక్కడ "సౌవర్ణ" అంటే కేవలం బంగారు వర్ణం మాత్రమే కాదు — దివ్యకాంతి, మహిమాన్వితం, పవిత్రమైన వెలుగు అన్న భావాన్ని కూడా సూచిస్తుంది.
బంగారు కాంతితో నిండిన, సౌందర్యంలో శ్రేష్ఠమైన, స్నేహభావం-సౌమ్యత కలిగిన లలితామూర్తి. "సాధ్య" అంటే సాధించదగిన, అందుకోవలసిన దివ్య లక్ష్యం.
వేదాలు (శ్రుతులు) పొగిడిన సౌవర్ణ కాంతి కలిగిన పరాశక్తి. "శక్తి యుక్తి" అంటే శక్తి మరియు జ్ఞానానికి సమన్వయ స్వరూపిణి.
దయ, కరుణ, త్యాగం కలిగిన అమ్మవారు, భక్త హృదయాలకు మోక్షాన్ని అనుగ్రహించువారు.
******
